DİJİTAL DÜNYANIN PENÇESİNDE: TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI

Giderek dijitalleşen dünya, insan sağlığına ve genel olarak yaşama dair birçok şeyi değiştirdi. İnsanlar için epey umut vadedici olsa da zararları çoğu kişi tarafından göz ardı edildi. Özellikle sağlık alanındaki iyileştirmeler, yaşam kalitesinin artması, eğitimdeki yenilikler, günlük yaşamın kolaylaşması gibi ‘faydalı’ olarak nitelendirebileceğimiz durumlar, teknolojinin hızla ve neredeyse her saniye tüketilmesine sebep oluyor. Peki, teknolojinin günlük yaşamla bu kadar entegre hâle gelmesi insan sağlığı açısından ne kadar tehlikeli? Bütün odağımızı, kapasitemizi, kimliğimizi sömürerek bizi kendisi için yaşayan birer varlık hâline getiriyor olabilir mi? Hazırsanız başlayalım.

Teknoloji Bağımlılığı

Teknoloji bağımlılığı, başta sosyal medya ve oyun olmak üzere online alışveriş ve uygulamalarda aşırı vakit geçirerek kişinin kendi sosyal etkileşim ve sorumluluklarını ihmal etmesidir diyebiliriz. Bu bağımlılık, kişinin günlük yaşantısında duygusal, zihinsel ve fiziksel sağlığını olumsuz etkileyebilir ve sosyal ilişkilerinde bozulmalara yol açabilir. 

Teknoloji bağımlılığı, sosyal medya, oyun, telefon, internet bağımlılığı gibi kategorilere ayrılabilir. Kişi, sosyal medyada aşırı zaman geçirmiyor fakat tüm gününü oyun oynamaya ayırıyor olabilir. Bu durumda yine teknoloji bağımlısı sayılır. 

Neden Teknolojiye Bağımlı Oluyoruz?

‘Bir insan neden gerçek dünyadan sıyrılarak sanal bir dünyaya bağımlı olur ki?’ diye düşünüyor olabilirsiniz. Bu sorunun birden fazla cevabı var. Kişi, gerçek dünyada bulamadıklarını sanal dünyada buluyor olabilir. Eğlence, sevgi, kabullenilme ve aitlik hissi, mutluluk gibi kavramları arayan biri için sanal dünya çoğu kez biçilmiş kaftan olabiliyor. 

Teknoloji bağımlılığının nedenlerini biraz daha mercek altına alalım.

• Dopamin Etkisi: Dopamin, ödül ve motivasyon sisteminde kritik rol oynayan bir nörotransmitterdir. Sosyal medya beğenileri gibi anlık ödüller, dopamin seviyelerini artırarak kişiye kısa süreli mutluluk sağlar, ancak bu sürekli tekrarlandığında bağımlılık benzeri bir döngü oluşabilir. Özellikle ergenlik çağındaki bir insan için dopamin, güçlü bir motivasyon kaynağıdır. Bu yaşlardaki bireylerin kendini kanıtlamak ve bir yerlere ait hissetmek için çabaladıklarını hepimiz biliyoruz ve belki de yaşadık. Özellikle o yıllarda akranları tarafından dışlanan ve sevildiğini hissedemeyen bireyler sosyal medyada ‘beğeni’ aldıklarında veya kendi yaşıtlarına ait sosyal medya veya oyun gruplarına katıldıklarında sevilme ve sosyalleşme ihtiyacını karşılıyor gibi hissedebilirler. Bu durumda eksikliğini hissettikleri şeye kavuşmak, beyin kimyasallarını etkileyebilir ve salgıladıkları dopaminle beraber bağımlı hâle gelebilirler. Bu yaşta sosyal medya, gençler için bir “onay mekanizması” haline gelir.

• Kaçış Aracı: Teknoloji, günlük yaşamın sıkıntısından, stres ve bunalımından kaçmak için kullandığımız bir araçtır. Yalnızlık hissi, stres, üzüntü, huzursuzluk gibi duygular gerçek dünyadan kaçmak istememize sebep olabilir. Bu noktada, bize daha iyi hissettiren veya yaşadığımız üzüntüyü unutmamızı sağlayan, dikkatimizi dağıtan teknolojiye yöneliriz.

• Sosyal Baskı ve FOMO (Fear of Missing Out): Sosyal medyayı kullanan diğer kullanıcıların ne yaptıklarını takip etme isteğimiz ve bağlantıda kalma zorunluluğu hissetmemiz de bizleri teknoloji bağımlısı yapabilecek güçlü unsurlardan biridir. Bu durum yalnızca sosyal medya için geçerli değildir. Oyun bağımlısı olan bir kişi, oyunda ilerleme kaydetmek için sürekli oyuna girme zorunluluğu hissedebilir. FOMO “bir şeyleri kaçırma korkusu” anlamına gelir. Bu kavram, bireylerin sosyal çevrelerinde ya da dijital dünyada olup biten önemli olayları, fırsatları veya deneyimleri kaçırmaktan duyduğu kaygıyı ifade eder. Bu kavram, başkalarının paylaştığı içeriklere bakarak kendini dışlanmış veya eksik hissetme korkusuyla ilişkilendirilir. Örneğin herkes tarafından beğenilen bir çikolatayı deneme zorunluluğu hissetmek, viral olmuş şeyleri yapmayınca ‘eksik’ hissetmek gibi durumlar buna örnek gösterilebilir.

Bağımlılığın Belirtileri

Şimdiye kadar teknoloji bağımlısı olup olmadığınız hakkında az çok fikriniz oluşmuştur. Fakat şu belirtiler konunun netleşmesine yardımcı olabilir:

• Zaman Kaybı: Telefon ve bilgisayar karşısında geçen sürenin pek farkında değilseniz ve bu süre günlük rutininizin aksamasına sebep oluyorsa teknoloji bağımlısı olabilirsiniz. Saatlerinizi sosyal medyada bir şeyler izlemeye veya oyun oynamaya ayırıyorsanız bu konuda daha dikkatli olmanızda fayda var.

• Fiziksel ve Mental Etkiler: Teknoloji bağımlılığı, günlük yaşamın sıkıntı ve stresinden kaçmak için uygun bir araç gibi görünüyor olsa da beraberinde getirdiği sorunlar günlük hayatın sıkıntısından daha sakıncalı olabilir. Teknoloji bağımlılığı, göz yorgunluğu, baş ağrısı, göz ağrısı, depresyon, kaygı bozukluğu, uyku bozukluğu gibi ciddi sorunlara sebep olur. Sosyal medyayla birlikte beynimizin salgılamaya alıştığı dopamin seviyelerinin sosyal medya dışında düşmesi, kişiye depresif ve kaygılı hissettirir. Depresif hisseden kişi, kaçma aracı olarak kullandığı teknolojiye sarılır ve dopamin seviyesi artar. Bu durum bir süre sonra içinden çıkılması zor bir döngü hâline gelir.

• İlişkilerde Bozulma: Aile ve arkadaşlarınızla geçirdiğiniz sürenin azalmasıyla birlikte sosyal ilişkileriniz bozulabilir. Ailenizle ve arkadaşlarınızla geçirebileceğiniz zamanı teknolojiye ayırıyorsanız teknoloji bağımlısı olabilirsiniz.

Bağımlılığın Etkileri

Sosyal medya bağımlılığı, hayatınızın birçok alanında olumsuz etkilere sebep olur. Potansiyelinizi ortaya çıkarmanızın önüne geçer ve hayatınızda birçok şeyi değiştirebilir.

• Fiziksel Sağlık: Teknoloji bağımlılığı, aktivitenin ve hareketin hiç olmadığı veya düzensiz olduğu (sedanter) yaşam tarzına ve buna bağlı olarak obezite, duruş bozukluğu, göz sağlığında bozulmalar gibi sağlık sorunlarına yol açabilir.

• Zihinsel Sağlık: Kaygı bozukluğu, depresyon ve yalnızlık hissini tetikleyen teknoloji bağımlılığı, aynı zamanda dikkat bozukluklarına ve buna bağlı olarak birçok zihinsel sağlık sorununa sebep olabilir. Bir konuyu 5 dakikadan fazla okuyamıyor veya dinleyemiyorsanız bunun sebebi teknoloji bağımlılığı olabilir. Odak problemleri yalnızca okuma ve dinleme süreleri üzerinde değil aynı zamanda günlük hayatta karar verme ve sosyal etkileşimlerde de olumsuz etkilere yol açar. 

• Akademik Hayat ve İş Hayatı: Dikkat süresinde azalma, depresyon, yalnızlık hissi gibi zihinsel sorunlar ve uyku sorunları, duruş bozukluğuna bağlı bel ağrıları, göz sorunları gibi fiziksel sorunlar, akademik hayatımıza ve iş hayatımıza ket vuruyor olabilir. Teknoloji bağımlılığı, yalnızca bireysel potansiyeli etkilemekle kalmayıp aynı zamanda ekip çalışması ve iş yerindeki verimlilik gibi alanlara da zarar verebilir. Gördüğümüzden çok daha fazla potansiyelimiz olmasına karşın teknoloji bağımlılığı, bizi içerisine çektiği döngü neticesiyle bu potansiyeli açığa çıkarmamıza engel oluyor.

Teknoloji Bağımlılığı ile Mücadele

Teknoloji bağımlılığı ile mücadelede kullanılan birçok teknik olmakla beraber bunlardan en fazla tercih edileni şunlardır:

• Dijital Detoks: Teknolojiyle bağınızı birden kesmek zor olabilir. Bu yüzden belli aralıklarla detoks uygulamak ve günlük olarak teknoloji için harcanan süreyi sınırlamak faydalı olabilir. Örneğin sosyal medyada günlük 5 saat zaman geçiriyorsanız bunu bir hafta boyunca 4 saate, sonraki hafta 3 saate ve sonraki hafta 2 saate düşürmek etkili olabilir. Detoks için ekrana bakma sürenizi kısıtlayacak uygulamalar kullanabilirsiniz.

• Zaman Yönetimi ve Planlama: Gününüzü planlayarak kendinize teknoloji dışında zaman geçireceğiniz yeni alanlar katabilir ve günlük olarak teknolojiye ayıracağınız süreyi de planlamanızda kısıtlayabilirsiniz. 

• Fiziksel Aktiviteler ve Sosyal Etkileşimler: Teknoloji bağımlılığına sebep olan ‘kaçma’ duygusundan kaçarak sosyal etkileşimler ve fiziksel aktivitelerde bulunabilirsiniz. Örneğin sosyal medyada geçirdiğiniz zamandan kısarak haftada bir gün arkadaşlarınızla buz patenine gidebilir, diğer gün dışarıda yürüyüşe çıkabilir, bir sonraki gün kütüphanede bir konuyu araştırabilirsiniz. Bu şekilde hem kişisel gelişiminize katkıda bulunabilir hem de teknoloji bağımlılığının üzerinizdeki olumsuz etkilerini azaltabilirsiniz.

Teknoloji Bağımlılığı ve Toplumsal Farkındalık

Sevgili ebeveynler, özellikle çocukluk veya ergenlik çağında çocuklarınız varsa ve teknoloji bağımlısı olduklarını düşünüyorsanız lütfen onlara kızarak, psikolojik şiddet uygulayarak bu bağımlılığı bırakmalarını beklemeyin. Teknoloji çağının içine doğmuş ve henüz bebekken eline ‘akıllı’ telefon tutuşturulmuş bir çocuk, gerçek dünyayla etkileşim kurmadan ve sizin desteğiniz olmadan bu bağımlılığı bırakamaz. Çocuğunuzun sosyal medyada veya oyun oynayarak geçirdiği süreleri, onu beraber bir aktiviteye davet ederek geçirmek yapabileceğiniz en iyi şeylerden biri olur. Çocuğunuzla bisiklet sürebilir, ona, dış dünyayla etkileşim kurabileceği şeyler alabilir ve en azından haftada üç veya dört kez onu dışarıda yürüyüşe çıkararak bir şeyler keşfetme ve görme isteğini tetikleyebilirsiniz. 

Geleceğimizin mimarı öğretmenlerimiz, teknoloji bağımlılığıyla ilgili, çocukları ve ebeveynleri bilinçlendirmek için lütfen çabalayın. Sosyal yaşantısı iyi olan, mutlu, sağlıklı ve huzurlu bir nesil yetişmelidir. Öğrencilerinize teknolojiden uzak duracakları görevler vererek onları dış dünyaya teşvik edebilirsiniz. Örneğin ödevleri, ailesiyle beraber parkta vakit geçirmek ve bunu anlatmak olabilir. Teknoloji bağımlılığı toplumsal bir meseledir. Bu konuda hepimiz üzerimize düşeni yapmak mecburiyetindeyiz.

Sevgili okuyucu, eğer teknoloji bağımlısıysanız ve teknolojinin sizde yarattığı olumsuz etkilerden, sürekli mutsuz olmaktan, sürekli bir şeylerden endişe duymaktan ve sağlık sorunlarınızdan sıkıldıysanız bu hayatı dolu dolu yaşamak için asla geç değil! Şimdi bir adım atarak teknoloji bağımlılığını bırakabilir ve gerçek potansiyelinizi ortaya çıkarabilirsiniz.  

Gerçek dünyanın sıkıntılarıyla uğraşmamak için dijital dünyada kaybolmuş birer gölge haline gelmeyi kabul ediyorsak yaşadığımız şeye ‘hayat’ diyebilir miyiz?